कृषि विकासको लगानी नै दिगो विकास हो ।

लेखकः गंगा बिश्वकर्मा
(दिक्तेल रुपाकोट मझुवागढी नगर कार्यपालिकाका सदस्य)
कृषक र कृषि विनाको संसार कल्पना पनि गर्न सकिदैन तपाई हामी सबैलाई थाहा छ , हामी वेरोजगार छौं ,रोजगारीको सिलसिलामा गैर सरकारी संघ संथामा होस् या सरकारी संघ संस्था कार्यालय वा अन्य ठाउँमा, सानो तिनो जागिर खाई रहँदा मनमा अनेकौं उथुल पुथुल आउने र वन ब्यवसायीक खेति गर्छु भनिन्छ ।
खाँचो सबैलाई पैसाकै हो , हाम्रो देश कृषि प्रधान देश भन्छौं २०६८ को जनगणनाले ६८ प्रतिशत मानिस कृषि पेशामा रहेका हेको तथ्याङ्क देखाएको छ । यो ब्यवसायीक कृषक हैन जिवको मुखी कृषकको प्रतिशत हो ।
के अव हमी कृषिमा कायापलट गर्न सकिन्छ भन्नु गलत त हुँदैन ? यदि कायपलट गर्न सकिन्छ भने कृषकको भूमिका ,जनप्रतिनिधिको भूमिका र अवको संभावनको बारेमा राम्ररी प्रमुख महत्व दिन्छन ।
फरक यति मात्र हो भने विकासोन्मुख मूलुकमा जनसंख्याको ठुलो हिस्सा कृषिमा निर्भर हुन्छन् भने, विकसित मुलुकमा सानो हिस्सामत्र । विकसित मुलुकमा आधुनिक र ब्यसायीक खेति हुन्छ भने, अविकसित मुलुकमा निर्बाहमुखि परम्परागत खेति । अत मानिसको लागि दैनिक रुपमा वा दैनिक जिवनयापन गर्नको लागि दाल भात माछा मासु गडागुडी साग सब्जी जस्ता खानेकुरा अनिवार्य तत्व हो ।
उपनिर्वाचन बाहेक सबै ठाँउमा तिनै तहको सरकार सञ्चालन भइसकेको छ । सरकार सञ्चालन सँगै धेरै कृषकको आशा जागेको छ, अव देशमा कृषिमा आमूल परिवर्तन हुन्छ त ?
के हामी कृषक उहि, हामी जन प्रतिनिधि उहि र सोच विचार पनि उहि यसरी हेर्दा त कृषिमा तत्काल परिवर्तन होला त ? हो अवश्य हुन्छ तर सबैले आ(आफ्नो ठाँउबाट महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न आवश्यक छ ।
कृषकको भुमिका र हालै मात्र केन्द्रयि शासन प्रणाली जनस्तर सम्म आई पुगेको छ यस प्रणालीमा पहिले कृषि नीति तयार गर्नु आवश्यक छ । कृषकहरुले अवको कृषि विकासमा ठुलो लगानि र ठुलो आम्दानी लिन सक्छन् भन्ने कुराको विकास गर्न आवश्यक छ ।
व्यवासयीक खेति गर्दा केहि रोग तथा किराको प्रकोप त अवश्य बढ्छ , त्यो समयमा अर्गानिक बाटै संभव छ भनेर सोच्नु गलत हुन सक्छ । हामीले परम्परागत बाट बाबु बाजेले गर्दै आएको ब्यवसाय परिवर्तन गर्न टोल बस्ती स्तरमा योजना निर्माण गर्दा नै परिवर्तन गर्नेगरी व्यवसायीक खेतिको माग ल्याउनु जरुरी हुन्छ ।
माग ल्याउनु पूर्व विज्ञको परापर्श लिई हावापनी माटोको अबस्था, वजारको संभावना र यातायातको सुबिधालाई मध्यनजर गरी योजना ल्याउनु बढी बुद्दिमानि हुन्छ । जुन व्यवसाय सूरुवात गर्ने हो सो ब्यवासाय कम्तिमा १० बर्ष गर्छु भन्ने आत्मविश्वास ठुलो कुराहो ।
अतः कृषकहरुको भित्री तिव्र ईच्छा शक्ति जागरुक हुन आवश्यक छ । पकेट क्षेत्रको आधारमा ब्यवसायिक खेती गर्न विशेष योजना बनाउनु पर्ने देखिन्छ । तव मात्र कृषि सम्भव हुन्छ ।
जनप्रतिनिधिको भूमिका ः ( कृषि क्षेत्रको विकास गर्नको लागि निर्बाचित जन प्रतिनिधिको भूमिका निकै नै महत्वपूर्ण हुन्छ । जन प्।तिनिधिहरुले चुनाव केहि समयको लागि र राजनीति सँधैका लागि भन्ने कुरा गहिरिएर बुझ्नु आवश्यक छ ।
कृषकको चाहाना र अवको संभावना नबुझी हचुवाको तालमा मेरो पालामा मेरो खुसिले जे गर्दा पनि हुन्छ भन्ने कुरा सोच्न थाल्ने हो भने गलत पनि हुन सक्छ । आफ्नो ठाउँको संभावना र दिगो कृषि विकासको लगि के गर्न सकिन्छ भन्ने कुराको गहिरो अध्ययन र विज्ञ सँगको परापर्श लिन जरुर देखिन्छ ।
कृषि प्रतिको भित्री मर्म बझ्न नसकिन्जेल कृषिको विकास नहूने भएकाले आफ्नो नीति तथा कार्यक्रम तयार गर्नु सँगै गहिरिएर बुझ्नु पर्ने हुन्छ । फलाना टोलमा यति विउ, यति मल ,यति विरुवा ,प्लाष्टिक पोखरी, पायप र टनेल वितरण गर्दैमा कृषिको विकास हुँदैन भन्ने बुझ्न जरुरी छ ।
जव सम्म व्यवासयीक तथा आधुनिक खेतिको भित्री समस्या बुझ्न सकिदैन । तब सम्म परम्परागत खेतिबाट माथि उक्सन सकिँदैन, र सामग्री मल वीउ बाडेर पनि केहि हुँदैन ।
अवको कृषिको सम्भावना, हामी सबै बेरोजगार छौं र रोजगारीको शिल सिलामा विदेश गएर कतिपयले त्यहि कृषिमा काम गर्छौ, त्यो नेपाल नेपाल आउँछ, त्यसमा पनि थोरै जमिनमा खेति गरेको तर हाम्रो घरको २० औ रोपनीको लाखो पाखो भन्ने सिरुघारी र काडाघारी बनाई रहेका हुन्छौ यसको मुख्य समस्या भनेको
१) कृषि प्रति कम चासो तर छिटै बढी भन्दा बढी आम्दानि खोज्नु ।
२) कृषि सम्बन्धिका समाजिक सहजकर्ताले कृषकलाई बुझाउन नसक्नु ।
३) राज्यले कृषि प्रति कम चासो देखाउनु र सिमित बजेट मात्र छुट्याउनु ।
४) ब्यवसायिक खेति प्रति जनचेतना र संभाव्यता अध्ययन नगर्नु ।
५) कृषकलाई सम्मान होईन, निरुत्साहित बनाउनु ।
६) सोर्स फोर्स, आफन्तबाद र धुपौरेबादको भरमा गैर किसानलाई सहयोग गरिनु ।
यी आदिकुराको कारण कृषि पेशा व्यवसायिक बन्न नसकेको हुँदा अब हामीले राष्ट्रिय बजारको मागलाई हेरी पकेट क्षेत्रको आधारमा व्यवसायीक कृषक छनोट गर्ने र कृषक लाई सम्पूर्ण अनुदान दिई बजार व्यवस्थापन वडा नगर वा राज्यले गरी दिने हो भने साँच्चिकै कृषिमा आमूल परिवर्तन हुन्छ र देशकै अर्थ तन्त्रमा समेत कृषिको माध्येम बाट ठुलो सहयोग पुग्ने छ ।