विद्युतीय शासन के हो ? यसको अवधारण÷सन्दर्भ, उद्देश्यहरु र समस्याहरु ।

लेखक ः बिजय लुइटेल
लेखा अधिकृत ः मन्थली नगरपालिका,रामेछाप ।

Lin THIN and smart government
 शासनको एक नविनत्तम उपागमको रुपमा विद्युतीय शासनलाई लिइन्छ । सुशासनका लागि विद्युतीय शासन अपरिहार्य तत्वहो ।
 शासन प्रणालीलाई प्रभावकारी वनाउनका लागि विद्युतीय सुचना र संचार माध्यमको प्रयोग गर्नुलाई विद्युतीय शासन भनिन्छ ।
 विद्युतीय शासन प्रविधिमा आधारीत त्यस्तो शासन व्यवस्था हो, जसवाट सरकार, नागरिक र अन्य सरोकार वीच विद्युतीय रुपमाअन्र्तक्रिया गर्न सहज र सम्भव हुन्छ ।
 विधुतीय शासनको माध्यमवाट सार्वजनिक सेवालाई आधुनिकरण गर्दै सुशासन कायम गर्न सम्भव हुन्छ ।
 नेपालको संविधान, विधुतीय काकारोवार ऐन, सूचना तथा प्रविधि नीति र सरकारको वनाएका सामाजिक संजाल संचालन सम्वन्ध नियमावलीहरुले सुशासनलाई साथ दिएका छन् ।
 सार्वजनि सेवा सुलभ, सहज, सरल, पारदर्शी र प्रभावकारी रुपमा प्रवाहगर्न विद्युतीय शासन अपरिहार्य हुन्छ ।
 सर्वप्रथम तत्कालिन अमेरीकी राष्ट्रपती एलगोरले सार्वजनिक सेवालाई बढी प्रभावकारी र पारदर्शी वनाउनका लागी सन् १९९३ मा सुशासन शव्दको सुरुवात गरे ।
 पछि सन् १९९८ माविल क्लिन्टले Government paper work Elimination Act घोषणा गरेपछि सुशासनको विषय चर्चामा आयो ।
 नेपालको सार्वजनिक सेवामा वि.सं. २०२८ सालको जनगणनामा IBM 1401 मोडेलको कम्प्युटर प्रयोग गरिएको थियो । तर संस्थागत रुपमा भने २०३७मा स्थापना भएको राष्ट्रिय कम्प्युटर आविष्कार भएपछि सुशासनले नेपालमा औपचारीक रुपमा प्रवेश पायो ।
 जनताको सर्वाङगीण विकासको लागि सार्वजनिक सरोकारका, सेवा र सूचना जनस्तर समक्ष पु¥याउने व्यवस्था नै विद्युतीय शासनहो ।
 विद्युतीय शासनलाई Electronic Governance भनेर पनि सम्वोधन गरीन्छ ।
 कागजविहिन कार्यालयको अवधारणालाई आत्मासाथ गर्न यस अवधारणाको विकास भएको हो ।
 पहिलो पटक भरपुर न.पा. मा स्थानिय स्तरमा वि.सं. २०५९ सालमा विद्युतीय शासन लागु भएको थियो ।
 नेपालमा विद्युतीय शासनलाई प्रभावकारी ढंगले संचालन गर्न सन् २००६ E-Governance Master Plan लागु गरियो तर कार्यन्वयन भने हुन सकेन ।
के विद्युय शासन र विद्युतीय सरकार एउटै हो त ? हैनन् यीदुइ फरक विषयहुन् ः
 शासनव्यवस्थाका सम्पूर्ण कर्ताहरुलाई ICT मा आवद्ध गर्नु विद्युतीय शासन हो भने सरकारका सेवा सवै अनलाईन गर्नु विद्यूतीय सरकार हो ।
 विद्युतीय शासन एक वहआयामिक अवधारणा हो तर विद्युतीय सरकार शासनको तुलनामा अलिक सानो अवधारणा हो ।
 विद्युतीय शासन कार्यप्रणाली हो भने विद्युतीय सरकार उपकरणको प्रयोग हो ।
 प्रशासनका साथै आर्थिक, सामाजिक, राजनैतिक पक्ष शासनले समेट्छ भने सरकार प्रशासनको पुनः संरचना मात्र हो ।

विद्युतीय शासनका उद्देश्यहरु ः

 सरकारलाई सक्षम, सुदुढ, सेवामुखी र प्रभावकारी वनाउन,
 शसकीय प रिपाटीलाई पारदर्शी र उत्तरदायी वनाउन,
 सरकारले दिने सार्वजनिक सेवालाई अनलाईन मा उपलव्ध गराउन,
 सीमा विहिन सेवा प्रवाह गर्न,
 कागजविहिन प्रशासनको अवधारणालाई कार्यन्वयनगर्न,
 राज्य संयन्त्रमा आमनागरिकको सहाभागीता सुनिश्चित गर्न,
 प्रशासनिक कार्य वोझभारलाई कम्प्युटरको प्रयोग गरी कम गर्न,
 नागरिकलाई शसक्तिकरण गर्न,
 सुशासनको अवधारणलाई सार्थकता दिन,
 सेवाप्रवाहमा लाग्ने समय र लागतलाई न्यूनिकरण गर्न,
 एकीकृत सार्वजनिक सेवा वितरणलार्ई प्रभावकारी व्यवस्थापन गर्न,
 सहभागीतामूलक शासन प्रणालीलाई स्थापितगर्न,
 जनताको Voice,Choice and Rights लाई छिटो सम्वोधन गर्न, आदि ।

विद्युतयशा सनमा देखिएका समस्याहरु ः–

 विद्युतीय शासनका लागि प्रभावकारी संरचना तयार नहुनु,
 कानुनको प्रभावकारी कार्यन्वयन नहुनु,
 कर्मचारीतन्त्रमा परिवर्तनलाई आत्मासाथ गर्ने बानिको विकास नहुनु,
 डिजिटल सूचना आदान प्रदानगर्ने संस्कारको विकास नहुनु,
 अनुगमन र मूल्याङ्कनकार्य प्रभावकारी नहुनु,
 सहभागीताको स्तर कमजोर हुनु,
 दण्ड र पुरस्कार प्रभावकारी नहुनु,
 निर्माण भएका सफ्टवेयर कार्यन्वयन नहुनु साथै सूचना अद्यावधिक नहुनु,
 विद्युतीय अपराध नियन्त्रण नहुनु,
 प्रतिभा पलायन रोक्ननसक्नु,
 गाउँ र सहरवीत प्रविधिमा दुरता हुनु,
 रोजगारीको मात्रामा कटौतीहुनु जहाँ प्रविधिले थोरै जनशक्तिमा वढी कार्य गर्न सक्छन् ।

निष्कर्ष ः

न्यूनतम सरकारी संयन्त्रले अधिकत्तम शासन गर्ने तरिका विद्युतीय शासनहो । भौगोलिक दुरी कम गरी, सरकारी जनशक्ति कटौतीगर्ने र शासन प्रणालीलाई मितव्ययी, कार्यदक्ष र प्रभावकारी वनाई कागजविहिन सरकारको परिकल्पना विद्युतीय शासनले गरेको छ । प्रत्यक व्यक्तिको हातहातमा सरकार भन्ने धारणालाई मूर्त वनाउन वलियो कानून, प्रशासनिक सक्रियता, व्यापक प्रविधियुक्त नागरिक सचेतनावाट सम्भव हुन्छ ।
जव विधिले  कामगर्दैन तव प्रविधिले काम गर्नुपर्छ भन्ने मान्यताका साथ वैकल्पिक सरकार, स्मार्ट सरकार, सिमित सरकार र कागज  विहिन कार्यालय  वनाउनु अहिलेको आवश्यकता हो,  यसमा  विद्युतीय  शासनको  माध्यमवाट  सुशासन  कायम  गर्ने  ठुलो  भूमिका  रहेको छ ।